Column | Ethische dilemma’s in exotische koffies

Ik snap het wel. Dat gevoel van iets bijzonders drinken. Een zeldzame boon, een vet verhaal om te vertellen. De wetenschap maakt al jaren grote sprongen in koffieprocessen, om het nog spectaculairder te maken. Maar ergens tussen fascinatie en werkelijkheid gaan we in mijn ogen wat ver: we vergeten ons in sommige gevallen af te vragen wat er zó bijzonder aan is, dat het ten koste mag gaan van andere (minstens net zo belangrijke) dingen.

Kleine disclaimer

Ik ben groot voorstander van innovatie, experimenten en diversiteit binnen koffie. Dat maakt dit vak júist zo leuk en levendig. Exotische koffies kunnen waardevol zijn, omdat ze nieuwsgierigheid wekken en nieuwe smaken laten ontdekken. Maar, en daar gaat deze column over, niet elke ontdekking is automatisch een goed idee. Soms is het goed om even stil te staan bij de manier waarop iets tot stand komt.

We schrijven bij LeRine wel vaker over het belang van duurzame koffies: eerlijke ketens, toekomstbestendige landbouw en de impact van klimaatverandering. Dat zijn onderwerpen die we écht belangrijk vinden om te delen. Vandaag wil ik me focussen op een andere categorie. Sommige ‘exotische koffies’ hebben één ding gemeen: ze komen in aanraking met dieren. Worden gepresenteerd als exclusieve delicatessen (lees: “de duurste koffiebonen ter wereld “)  met een proces dat zeldzaam en uniek klinkt. Bonen die door een dier zijn gegeten, verteerd en uitgepoept, om daarna met ‘zorg’ te worden schoongemaakt en gebrand. Het klinkt als een verhaal uit een avontuurlijke reisgids, toch? Maar achter dat verhaal schuilt soms een realiteit die net even wat minder romantisch is.

De kaviaar onder de koffies

De bekendste van dit rijtje is ongetwijfeld Kopi Luwak, afkomstig uit Indonesië. Ik schreef er eerder al eens over in de eerste editie van de Café Courant! De bonen komen uit de ontlasting van de civetkat (luwak): een schattig nachtdier dat de rijpste koffiebessen uitzoekt om te eten. In theorie klinkt het onschuldig: een natuurlijk fermentatieproces dat zorgt voor een zachtere, bijzondere smaak. In het begin was dit waarschijnlijk ook het geval. 

In de praktijk is het helaas anders. Door de enorme vraag naar deze ‘exclusieve koffie’ worden civetkatten tegenwoordig vaak in kleine kooien gehouden, gedwongen om koffiebessen te eten, dag in dag uit. Hun natuurlijke gedrag verdwijnt, samen met hun vrijheid. Wat ooit een toevallige ontdekking in het wild was, is nu een winstmodel geworden dat vrij weinig met natuur te maken heeft.

Toen ik zelf in 2023 in Indonesië was, zag ik het met eigen ogen: civetkatten in te kleine hokken, opgevoerd als toeristische attractie. Erg pijnlijk.  En het lastige is: dat ongemak verdwijnt niet meer, ook niet als je weer thuis bent.

Olifanten koffie met een vraagteken

Een andere exclusieve koffie is Black Ivory Coffee, geproduceerd in Thailand. Hier eten geen civetkatten maar olifanten de koffiebessen, die vervolgens  (na een reis door hun spijsvertering)  worden verzameld. De producent claimt dat de olifanten vrij rondlopen en goed verzorgd worden, en dat het proces diervriendelijk is.
Nu ben ik zelf ook in Thailand geweest en heb ik gezien dat veel zogenaamde ethical sanctuaries, echt alles behalve ethisch zijn. Dus hoe betrouwbaar zijn zulke claims zonder transparantie? Het blijft lastig te verifiëren. Er is nog weinig onafhankelijk onderzoek naar gedaan, en dat maakt het moeilijk om te weten wat er écht achter de schermen gebeurt. Misschien is het diervriendelijker dan Kopi Luwak. Misschien niet. Het roept in ieder geval bij mij steeds dezelfde vraag op: moeten dieren überhaupt een rol spelen in deze door ons bedachte zoektocht naar exclusiviteit?

The bigger picture

Als we het hebben over ethische koffie, gaat het natuurlijk over meer dan alleen dierenleed. Het gaat ook over eerlijke lonen, biodiversiteit en duurzame landbouw. Over weten wie er aan jouw kopje koffie heeft meegewerkt, mens of dier als je het mij vraagt. Gelukkig is er veel vooruitgang! Steeds meer branders en boeren werken transparant, met respect voor mens, dier en natuur.  

Koffie zal altijd een product van verhalen blijven. Van oorsprong, van mensen, van traditie. En dat is precies wat het zo mooi maakt. We hoeven echt niet te stoppen met genieten van experimentele koffies, maar misschien ligt de echte luxe niet in zeldzaamheid, maar in bewustzijn. Zo kun je genieten van nieuwe smaken, bijzondere verhalen en unieke ervaringen, maar dan met een gerust hart, wetende dat mens, dier en natuur er ook beter van wordt.